ਸਾਲ 1984 ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦੁਖਦਾਈ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜੂਨ ਅਤੇ ਨਵੰਬਰ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚ ਭਿਆਨਕ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਮਹਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ 1984 ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕੇਗਾ।

ਨਵੰਬਰ 1984 ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਕੀ ਹੋਇਆ?

ਨਵੰਬਰ 1984 ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਸਮੂਹਿਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਨਾਥ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਹਾਇਸ਼ਾਂ, ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਢਾਹਿਆ ਅਤੇ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਗਈ?

ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਇਕੋ ਜਿਹਿਆਂ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਰਾਡਾਂ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੈਸ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪਾਊਡਰ, ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਤੇਲ ਅਤੇ ਪੈਟਰੋਲ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਕਾਤਲਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ।

ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜ (ਸਟੇਟ) ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ?

ਸੂਬੇ ਦੀ ਖਰੀਦੀ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਭੀੜ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਭਰਪੂਰ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਜਗਦੀਸ਼ ਟਾਇਟਲਰ ਵਰਗੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਭੀੜ ਇੱਕਠੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਬਚਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕਾਤਲਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਐਗਜ਼ੈਕਟਿਵ ਸ਼ਾਖਾ ਨੇ ਫੌਜ ਤੋਂ ਮਦਦ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਲਾਗੇ ਹੀ ਉਪਲਬਧ ਸੀ। ਰਾਜ (ਸਟੇਟ) ਨੇ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਅਸਫਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਕੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਦੰਗੇ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?

ਨਹੀਂ – ਇਹ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿਰਫ ਇਕ ਸੋਚੀ ਸਮਝੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ, ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਪਹਿਲੂਆਂ ਲਈ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਅਪਰਾਧ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਸਜ਼ਾ ਬਾਰੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 2 ਵਿਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਕੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ?

ਨਹੀਂ – 1984 ਤੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ ਵਿਚ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਦੇਰੀ ਅਤੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਨਵੰਬਰ 1984 ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ 10 ਰਾਜ ਕਮਿਸ਼ਨ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਦੋਸ਼ੀ ਮੁਕਤ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਇਸ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਪੀੜਤ ਨਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ। 1984 ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ, ਅਯੁੱਧਿਆ ਵਿਚ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਯੂ.ਪੀ. (1992), ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ – ਗੁਜਰਾਤ (2002) ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਕੰਧਮਾਲ, ਓਰਿਸਾ (2008) ਵਿੱਚ ਈਸਾਈ, ਹੋਰਨਾਂ ਕਤਲੇਆਮਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣ ਗਏ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਇਕ ਧਮਕੀ ਹੈ।

ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦਾ ਕੀ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ?

ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਨਿਆਂ ਲਈ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਇਸ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਹੈ; ਲੇਖ, ਪੁਸਤਕਾਂ ਅਤੇ ਫਿਲਮਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮੋਮਬਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵਿਜੀਲੈਂਸ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। 1 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ 6 ਵਜੇ ਇਕ “ਇਕ ਮਿੰਟ ਦਾ ਮੌਨ” ਹਰ ਸਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਬਲੱਡ ਡੋਨਰੇਸ਼ਨ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ 55 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੀਮਤੀ ਜਾਨਾਂ ਬਚਾਈਆਂ ਹਨ। ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿਰੁੱਧ ਇਹ ਜੀਵਨ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਿਖ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇਸ ਮਨੁੱਖਤਾਵਾਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਨ ਲਈ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਅਣਦੇਖੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।